ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ལཱ་གཡོག་སྤྲོད་ནི : ན་གཞོན་ཁོང་རའི་འགན་ཁུར།

༈     ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་ལས་ལྷག་སྟེ་ སློབ་གྲྭ་དང་གཙུག་ལག་སློབ་སྡེ་ཚུ་ནང་ བརྩོན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ ཤེས་ཡོན་སྦྱང་པའི་ཤུལ་ལས་ རང་གི་དངུལ་ཕོགས་ཐོབ་ནི་འདི་ མི་ཚེ་ནང་ལུ་ མཐར་འཁྱོལ་ཅན་གྱི་ འགྲུབ་འབྲས་སྦོམ་ཤོས་ཅིག་ཨིན། ན་གཞོན་མང་ཤོས་ཅིག་གི་དོན་ལུ་ ཁོང་རའི་འགོ་ཐོགས་ཐོབ་མི་དངུལ་ཕོག་དེ་ སྐྱབས་གནས་ དཀོན་མཆོག་གསུམ་ལུ་  གཉེན་དར་དང་ ཕམ་ལུ་གུས་བསྐུར་གྱི་ གྲོགས་རམ་ཕུལ་ཏེ་ ག་ནི་བ་རྩ་ཆེཝ་སྦེ་ཆ་བཞག་འོང་།  གཙུག་ལག་སློབ་སྡེ་ནང་ཡོད་མི་ ན་གཞོན་ཆ་མཉམ་གྱིས་ རང་མགོ་རང་འགྲོངས་སྦེ་སྡོད་ཐབས་ལུ་ རང་གི་ ལྕོགས་སྒྲུབ་དང་བསྟུན་པའི་ དངུལ་ཕོགས་ལེན་ཞིན་ན་ རང་གི་ བདག་དཞན་གྱི་ཡིད་ཆེས་གྲོངས་ཚུགསཔ་སྦེ་ སྡོད་ནའི་རེ་འདོད་སྦོམ་ཡོད་རུང་ དུས་ད་རེས་ནངས་པའི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནས་སྟངས་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ མི་ཚེའི་འཚོ་བ་དང་ ལཱ་གཡོག་འགོ་ཆོདཔ་ཅིག་ཐོབ་ནི་འདི་ ལཱ་ཁ་ཅན་གྱི་གདོང་ལེན་ཆེན་པོ་ཅག་ཨིན།

འབྲུག་གཞུང་གི་སྙན་ཞུ་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ ན་གཞོན་བརྒྱ་ཆ་༧.3་གྱི་ གཡོག་མ་ཐོབ་ཟེར་མི་འདི་[1] གྱངས་ཁ་ལུ་རྩིས་རྐྱབ་པ་ཅིན་ མི་གྲངས་༡0,990་འདུག[2]། གཡོག་མེད་མི་ན་གཞོན་ཚུ་ རང་གི་དངུལ་ཕོགས་ཐོབ་ནི་མེདཔ་ལས་ ཁོང་རའི་ཕམ་དང་སྤུན་ཆ་ཚུ་ལུ་བསྟེན་ཏེ་ སྡོད་དགོ་ནི་འདི་གིས་ ན་གཞོན་ཁོང་རའི་མི་ཚེ་ནང་ སེམས་ཀྱི་རེ་འདོད་དང་དམིགས་ཡུལ་ཚུ་ སྒྲུབ་མ་ཚུགསཔ་ལས་ བློ་ཕམ་དང་ ཁོང་ཁྲོ་སྦོམ་སློངམ་ཨིན། དེ་འབདཝ་ལས་ དངུལ་གྱི་དོན་ལུ་ཨར་རྐུན་འབད་ བློ་ཁོག་བཀང་ནིའི་དོན་ལུ་སྡེ་ཚན་བཟོ་ ཁོང་ཁྲོ་ཞི་ནིའི་དོན་ལུ་ལུས་འབྲེལ་དང་ ཆ་རོགས་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་སྨྱོ་རྫས་ལོངས་སྤྱོད་དེ་ ཁྲིམས་ལས་འགལ་བའི་ལཱ་ཚུ་ གསར་ཤོག་དང་ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པའི་ཐོ་དེབ་ནང་བཀོད་དེ་འདུག།

དེ་མ་ཚད་ ན་གཞོན་ཚུ་གི་ལྕོགས་སྒྲུབ་ རྣམ་པ་མ་འདྲཝ་ཚུ་ གཡོག་བཀོལ་མ་ཚུགསཔ་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ལུ་ གྱོང་གུད་ཚད་མེདཔ་སྦེ་ཡོད། འདི་ཡང་ག་ཅི་འབད་ཨིན་ན་ཟེར་བ་ཅིན་ རྩིས་དཔྱད་དང་འཁྲིལཝ་ད་ འབྲུག་གི་མི་རློབས་ལས་ ཕྱེད་ཀ་རྐྱངམ་ཅིག་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ལུ་ ཕན་ཐོག་ཚུགས་པའི་ ལཱ་འབད་ཚུགསཔ་ཨིན། གཞན་མི་མི་རློབས་ཕྱེད་ཀ་དེ་ ལོ་ན་ཆུང་བའི་ཨ་ལོ་དང་ ལོ་ན་རྒས་པའི་ ཨ་རྒས་དང་ཨང་རྒས་ཚུ་ཡོདཔ་ལས་ མི་དབང་འབྲུག་རྒྱལ་ལྔ་པ་གིས་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནོར་བུ་ རྩ་ཆེ་ཤོས་དེ་ མི་སྟོབས་ཨིན་ཟེར་གསུང་ཡོད།

ན་གཞོན་ལཱ་གཡོག་མ་ཐོབ་པའི་དཀའ་ངལ་ལུ་བརྟེན་ མི་སྡེ་དང་དཔལ་འབྱོར་ལུ་ གནོད་པ་ཡོད་པའི་སྐོར་ལས་ གོང་ལུ་བཤད་ཡོད་མི་དེ་ ག་ར་གིས་ངོས་ལེན་འབདཝ་ཨིན། དེ་འབདཝ་ད་ ངོས་ལེན་འབད་དགོ་པའི་ གནད་དོན་ཁག་ཆེ་ཏོག་ཏོ་གཞན་མི་དེ་ གཡོག་མེད་མི་ལུ་བརྟེན་ ན་གཞོན་གང་ཟག་ཚུ་ལུ་ ལུས་དང་སེམས་ཁམས་ཀྱི་ ན་ཚ་ལེ་ཤ་ཐོབ་འོང་ཟེར་ འཛམ་གླིང་གསོ་བའི་ཚོགས་སྡེ་གིས་ ཉེན་བརྡ་འབད་དེ་ཡོད། དེ་བཟུམ་མའི་གསོ་བའི་ན་ཚ་ཚུ་བཅོས་ཐབས་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་དང་ལྡན་པའི་ དཔལ་ལྡན་འབྲུག་གི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ གསོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་ རིན་མེད་སྟོང་པར་སྦེ་ བྱིན་ནི་ལུ་ ཟད་འགྲོ་ཐེབ་ཕོག་འོང་།

དེ་འབདཝ་ལས་ ན་གཞོན་ཚུ་ ཤེས་རིག་ཡོན་ཏན་ སྦྱང་ཚར་བའི་ཤུལ་ལུ་ གཡོག་གི་གོ་སྐབས་སྤྲོད་དགོཔ་སྦེ་ ༢༠༡༣་ལུ་ དམངས་གཙོ་ཅན་གྱི་གཞུང་གཉིས་པ་ བསྐོ་བཞག་འབད་བའི་སྐབས་ལུ་ མི་དབང་འབྲུག་རྒྱལ་ལྔ་པ་གིས་ བཀའ་སློབ་བཟང་པོ་གནང་ཡི། ཨིན་རུང་ ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ ལཱ་གཡོག་སྤྲོད་ནའི་ འགན་ཁུར་དེ་ གཞུང་རྐྱངམ་ཅིག་ལུ་མེན་པར་ ན་གཞོན་ཁོང་ར་ རེ་རེ་བཞིན་གྱི་འགན་ཁུར་ཡང་ཨིན། འགན་ཁུར་དེ་དང་བསྟུན་ ལཱ་གཡོག་ཐོབ་ནིའི་དོན་ལུ་ འོག་ལུ་བཀོད་མི་ རིག་རྩལ་དང་ལྕོགས་སྒྲུབ་རྣམ་པ་གསུམ་དེ་ རང་གི་རྒྱུད་ལུ་འོང་དགོ།

རིག་རྩལ་དང་པ་འདི་ རང་ལུ་དགོ་པའི་ ཤེས་རིག་ཡོན་ཏན་དང་ འདི་དང་འབྲེལ་བའི་ ལྕོགས་གྲུབ་དང་ཉམས་མྱོང་གཞན་ རྩེད་རིག་ སྙན་ཆ་ པར་བཏབ་ནི་ རྩིས་ཁྲ་བཞག་ནི་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ སློབ་གྲྭ་ནང་མེན་པ་ཅིན་ སྒེར་གྱི་ཤེས་ཡོན་སྤེལ་ཁང་ཚུ་ལས་ མཐར་འཁྱོལ་གྱི་ལག་ཁྱེར་ཐོབ་དགོ། ག་ཅི་གི་ཕྱིར་དུ་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ དཔེར་ན་ རང་ལུགས་ཀྱི་སྙན་ཆ་བསྐྲོག་ཤེས་མི་ བུཚ་གཅིག་གིས་ ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་སྙན་ཆ་ཚུ་ཡང་ ཐོག་ཆ་མེད་པར་ བསྐྲོག་ཤེས་པ་ཅིན་ ཞབས་ཁྲ་དང་སྙན་ཆའི་ཚོང་ལས་ནང་ འཇམ་ཏོང་ཏོ་སྦེ་གོ་སྐབས་ཐོབ་ཚུགས་དོ་བཟུམ་ཨིན།

རིག་རྩལ་གཉིས་པ་འདི་ བཟོ་རིག་དང་འཁྲུལ་རིག་ལུ་ལག་རྩལ་ཚུ་ རང་ར་སོ་སོའི་དང་འདོད་དང་བསྟུན་ སྦྱོང་བསྡར་འབད་བ་ཅིན་ ད་རེས་ནངས་པ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཡར་འཕར་འགྱོ་བའི་བསྒང་ཡོད་མི་ བཟོ་བསྐྲུན་གྱི་ལཱ་ནང་གོ་སྐབས་ལེན་ཚུགསཔ་མ་ཚད་ ཕྱི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ཡང་ལཱ་འབད་ཚུགས། དེ་ཡང་ ལྷོ་ཀོ་རི་ཡ་ལ་སོགས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་ནང་ བཟོ་བསྐྲུན་ལས་སྡེ་ནང་ལུ་ ལག་རྩལ་ཅན་གྱི་ལས་གཡོགཔོ་ཚུ་དགོས་འདོད་ཡོད་མི་ཚུ་ འབྲུག་པའི་ན་གཞོན་ཚུ་གི་ གོ་སྐབས་ལེན་ཚུགས་ནི་མས།

རིག་རྩལ་གསུམ་པ་འདི་ གཡོག་གི་ས་སྟོངས་འཚོལ་ནི་དང་ བཙག་འཐུའི་དྲི་བ་དྲིས་ལན་ནང་ ལེགས་ཤོམ་འབད་དེ་ གདམ་ཁ་བསྒྲུབ་ཚུགས་པའི་ ཕྱིར་དུ་ དྲིས་ལན་གྱི་དོན་ལུ་ སྦྱང་བ་འབད་དགོཔ་གལ་ཆེ། གནམ་ལོ་༢༠༡༠་ལུ་ ལྷན་རྒྱས་གཞུང་ཚོགས་ཀྱི་བཀའ་རྒྱ་གནང་མི་དང་འཁྲིལ་ ང་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་ཨམ་ཚུ་དང་ཨ་ལོའི་ལྷན་ཚོགས་ནང་ ན་གཞོན་འཐུས་མི་སྦེ་ཕྱག་ཞུཝ་ད་ ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ལས་འགུལ་ཅིག་གི་དོན་ལུ་ ལས་བྱེད་པ་གསརཔ་བཙུགས་ནིའི་དོན་ལུ་ དྲིས་ལན་འབད་མིའི་གྲོས་ཚོགས་ནང་ བཅའ་མར་གཏོགསཔ་ད་ ཉམས་རྒུད་དང་དཀའ་ངལ་ཕོག་མི་ ཨམ་སྲུ་ཚུ་ལུ་ བསླབ་སྟོན་འབད་ནི་ཟེར་མི་འདི་ ག་ཅི་བཟུམ་ཅིག་ལུ་སླབ་སྨོ་ཟེར་ སེམས་ཁམས་རིག་པའི་ གཙུག་ལག་ཤེས་ཡོན་ མཐར་འཁྱོལ་མི་ཅིག་ལུ་དྲིཝ་ད་ བཤད་པ་ག་ནི་ཡང་རྐྱབ་མ་ཚུགསཔ་ལས་ གདམ་ཁ་རྐྱབ་མི་གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་འཐུས་མི་ཚུ་ སེམས་ཕམ་འབྱུངམ་མ་ཚད་ གཡོག་བྱིན་ནི་ལུ་ ཐེ་ཚོམ་བཟའ་ཡི། དཔྱེ་་འདི་གི་ དོན་ག་ཅི་སྟོནམ་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ ཤེས་རིག་ལམ་ལུགས་ཀྱི་ ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ ཡོན་ཏན་རྐྱངམ་ཅིག་སྤྲོདཔ་མ་གཏོགས་ མི་ཚེ་ནང་ལུ་མཁོ་བའི་རིག་རྩལ་ ཁ་སླབ་ནི་དང་སྤྱན་འབུལ་ཞུ་ཐངས་ཀྱི་ རིག་རྩལ་ཚུ་ མ་སྤེལ་བའི་བརྡ་མཚན་ཨིན། དེ་འབདཝ་ལས་ ཕམ་དང་སློབ་དཔོན་ཚུ་གིས་ སློབ་གྲྭ་ནང་ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ ཁ་སླབ་ནིའི་སྦྱང་བ་དང་གོ་སྐབས་ཚུ་ ག་དེ་མང་མང་སྤྲོད་དགོ་པའི་ཁར་ ན་གཞོན་ཚུ་གིས་ཡང་ བརྩོན་ཤུགས་ཧེང་སྐལ་བསྐྱེད་དེ་སྦྱང་དགོཔ་འདུག།

དེ་མ་ཚད་ ང་བཅས་ཀྱི་མི་སྡེ་ནང་ཡོད་པའི་ ཕམ་དང་རྒས་ཤོས་ཚུ་གིས་ ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ གཞུག་གཡོག་རྐྱངམ་ཅིག་ འཚོལ་དགོ་ཟེར་མནོ་ནི་དེ་ འདི་འཕྲོ་ལས་ཤོལ་བཞག་དགོ་ཞིན་ན་ དེང་སང་དུས་ཀྱི་སྐབས་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ རྒྱ་ཆེ་དྲགས་སྦེ་གོང་འཕེལ་འགྱོ་བའི་སྐབས་ བཟོ་གྲྭ་ གློག་བརྙེན་ བལྟ་བཤལ་དང་ ཚོང་སྡེ་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ནང་ གཡོག་གི་ས་སྟོངས་གསརཔ་ལེ་ཤ་ཡོད་མི་ཚུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ལཱ་གཡོག་བཅའ་ཁྲིམས་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ སྒེར་སྡེའི་ལཱ་གཡོག་ཚུ་ནང་ དངུལ་ཕོགས་དང་ཐོབ་ལམ་ཚུ་ བློ་བདེ་ཏོག་ཏོ་དང་ བརྟན་ཏོག་ཏོ་ཡོདཔ་ལས་ ཐེ་ཚོམ་ག་ནི་ཡང་མེད་པར་ འཛུལ་ནི་ལུ་རྒྱབ་སྐྱོར་དང་བསྐུལ་མ་འབད་དགོ།

ད་རུང་ ད་རེས་ནངས་པ་ བལྟ་རྒྱ་མཐོང་རྒྱ་ལེ་ཤ་ཡོད་པའི་དུས་སྐབས་ལུ་ རིག་གསར་གནས་སྐབས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ དངུལ་ཁང་ཚུ་ལས་ མ་དངུལ་སྐྱིན་འགྲུལ་ཞུ་སྟེ་ རང་སོའི་ཚོང་ལཱ་ཆུང་ཀུ་ཚུ་ འགོ་བཙུགས་ཚུགས་པ་ཅིན་ སོ་ནམ་དང་སྒོ་ནོར་གྱི་ཕྱོགས་སུ་ འབྲི་ལྷག་ཤེས་མི་ སོ་ནམ་ཞིང་པ་སྦེ་ གོ་སྐབས་ལེན་རུང་ཡང་ ཁེ་བསང་ཡོད། དེ་ཡང་ག་དེ་སྦེ་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ དཔེར་ན་ ཞིང་པ་ཚུ་ཁ་བསྡོམས་སྦེ་ བཀྲ་ཤིས་གཡང་རྩེ་ལུ་ ད་ལྟོ་ཡོངས་གྲགས་ཡོད་མི་ ཨེ་མ་འཛུགས་སྐྱོང་འབད་དེ་ ཐོག་ལེ་ཤ་རྒྱ་ཆེ་དྲགས་སྦེ་བསྡུ་སྟེ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལུང་ཕྱོགས་ག་ར་ནང་ཁྱབ་ཚུགསཔ་སྦེ་ བཀྲམ་སྤེལ་འབད་བ་ཅིན་ ལོ་བསྟར་ཞིན་འོང་འབབ་སྦོར་ཆེ་ཏོག་ཏོ་ བཟོ་ཚུགས་ནི་མས།

ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལུང་ཕྱོགས་ག་ཏེ་བལྟ་རུང་ ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་མི་ སློབ་དཔོན་དང་ལེགས་སྦྱར་བ་ ཚོང་པ་དང་ལམ་ཁར་བཟོ་བསྐྲུན་གྱི་ལཱ་འབད་མི་ མང་རབ་ཅིག་ཡོད་དོ་བཟུམ་ རིག་རྩལ་དང་ཤེས་ཡོན་ལྡན་པའི་ འབྲུག་མི་ཚུ་གིས་ཡང་ ད་ལྟོ་ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ ཐའི་ལེན་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ དབྱིན་སྐད་ཀྱི་སློབ་དཔོན་བཏང་དོ་བཟུམ་སྦེ་ རྒྱལ་སྤྱིའི་གཡོག་གི་གོ་སྐབས་ལེན་ནི་ཚུ་ འགོ་བཙུགས་དགོ་པས།

ན་གཞོན་ལུ་གཡོག་སྤྲོད་མ་ཚུགས་པའི་ དཀའ་ངལ་སེལ་ཐབས་ཀྱི་དོན་ལུ་ གོང་ལུ་བཀོད་ཡོད་མི་བསམ་ཆར་ཚུ་ ཕམ་དང་ན་གཞོན་ རང་ར་སོར་སོ་གིས་ འབད་ཚུགས་མི་ཚུ་རྐྱངམ་ཅིག་ཨིནམ་མ་གཏོགས་ གཞུང་གི་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ལུ་ སྐྱོན་དང་ཡོན་ཏན་བརྗོད་ནའི་ མཁས་ཆོག་རང་ལུ་མེད། ཨིན་རུང་ འབྲུག་མི་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ་གྱིས་ ལཱ་གཡོག་སྦོམ་དང་ཆུང་ཀུ་ཆ་མཉམ་ རང་དང་རང་གི་བཟའ་ཚང་ལུ་ འཚོ་བའི་འཐོན་ཁུངས་ཡང་དག་པ་ཅིག་ཨིནམ་ལས་ དེ་ཡང་ འབྲུག་རྒྱལ་ལྔ་པ་མཆོག་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་དུས་ཆེན་ནང་ གསལ་བཤད་གནང་དོ་བཟུམ་སྦེ་ ང་གིས་ཡང་ མཐའ་འཁོར་ཧིང་སངས་ས་བཞག་མི་ ཕྱགམ་ཕྱག་མི་དང་ མེ་ཏོག་མཛེས་ཏོག་ཏོ་འཛུགས་སྐྱོང་ འབད་མི་ ལྡུམ་རས་ནང་ལཱ་འབད་མི་ཚུ་ལུ་ གུས་བསྐུར་དག་ཆ་བཞག་བསྐྱེད་དགོ་པའི་ གསོལ་འདེབ་ཞུ་ནི།

འདི་ཡང་ག་ཅི་འབད་སྨོ་ཟེར་བ་ཅིན་ ང་སྦྱོང་སྡར་འབད་སའི་ སྲི་ལངྐ་གི་རྒྱལ་ཡོངས་སྨན་ཁང་ནང་ལུ་ ནདཔ་ཚུ་གི་གྱལ་ཁར་ ཕྱགམ་ཕྱག་མི་དང་ ཆབ་གསང་ཕྱག་མི་ཚུ་གིས་ ངོ་ཚ་ག་ནི་ཡང་མེད་པར་ དཔའ་ཉམས་གྱི་ཐོག་ལས་ ཁོང་རའི་གཡོག་གི་སྐོར་ལས་བཤད་མི་དེ་ ཁོང་གི་མི་སྡེ་ནང་ གཡོག་ལཱ་ཆེ་ཆུང་ག་ར་ལུ་ བརྩི་བསྐུར་དང་དག་སྣང་ཡོད་ནི་དེ་གིས་ཨིནམ་ལས་ འབྲུག་མི་ཚུ་གིས་ཡང་འདི་བཟུམ་སྦེ་ ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུག་དགོཔ་གལ་ཆེ།

དེ་མ་ཚད་ན་གཞོན་གཡོག་འཚོལ་མིའི་རྒྱུད་ལུ་ བརྩོན་འགྲུས་དང་ བསམ་པ་བཟང་པོ་ ཕམ་དང་སློབ་དཔོན་ལུ་གུས་ཞབས་ མི་དབང་རྒྱལཔོ་དང་གཞུང་ལུ་དགའ་ཚོར་ དུས་ནམ་ཡང་སེམས་ཁར་ལས་ མ་བརྗེད་པ་ཅིད་ གཡོག་ཐོབ་ནིའི་ཕྱིར་དུ་ བསོད་ནམས་དཔག་ཏུ་མེད་པར་བསགས་འོང་།

མཇུག་རང་ དཔྱེ་གཏམ་ལུ་གསིག་པ་ལྷ་གིས་གསིག་རུང་ མ་པ་རང་གིས་གསིག་དགོ་ཟེར་དོ་བཟུམ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་ དཔལ་འཛོམས་ བསྒྲུབ་ཐབས་ལུ་ འབྲུག་གི་གཞི་རྩ་ རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་དང་ མི་དབང་མངའ་ཞབས་ཀྱི་ བཀའ་སློབ་བཞིན་ ན་གཞོན་ལུ་གཡོག་སྤྲོད་དགོ་པའི་ འགན་ཁུར་དེ་ གཞུང་ལུ་གནང་རུང་ གཞུང་དང་སྒེར་སྡེ་ ཕམ་དང་ ལྷག་པར་དུ་ན་གཞོན་ཁོང་རང་གིས་ སེམས་ཁར་ཚ་གྱང་དང་འགན་ཁུར་ཐེབ་འབག་སྟེ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་དང་ ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་ནང་ གཡོག་གི་གོ་སྐབས་འཚོལ་དགོཔ་འདུག།

འབྲིས་མི་  འཕྲིན་ལས་རྡོ་རྗེ། ལོ་ངོ་བཞི་པ། ཀོ་ལོམ་བོ་གཙུག་ལག་སློབ་སྡེ། སྲི་ལངྐ་། ཡིག་འཕྲིན་ tidorji@hotmail.com

---

[1] འཛམ་གླིང་དངུལ་ཁང་གི་གནས་ཚད་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ ད་གཞོན་གཡོག་མ་ཐོབ་སྦེ་རྩི་མི་ཚུ་ ལོ་གྲངས་༡༥་དང་༢༤་གི་བར་ན་ཡོད་མི་ཨིན།

[2] རྒྱལ་ཡོངས་རྩིས་དཔྱད་བཀོད་ཚོགས་ཀྱི་ བཀྲམ་སྤེལ་འབད་བའི་རྩིས་དེབ་༢༠༡༢།

What the earth wishes for on World Earth Day

There were three incidences where I tried to sell the concept of GNH to professors who came to lecture us.

The first time was a retired doctor who was there to talk about spiritual health. He said that our body has its innate ability to fight off disease and doctors merely do anything to cure an ailment. There are many scientific reports on people being able to fight over cancer or gain movement after a paralysis. How much of bodily and scientific changes that happen in our body are for the academicians to study to its bits and pieces and find out how it exactly happens down to the level of genes and amino acids. That is however inside the human body, where the same chemicals act on the brain, the organ that has made us humans.

The brain, in terms of spiritual inter-relation is a complicated network of philosophy and ideas that teaches us wisdom. What is in the outside world has an immense bearing on us, yet what is inside our skull can be handled under immense control. This was the GNH idea propagates, I was trying to convince the professor but he remarked, “The supremacy of GNH over GDP shows that our spiritual health important. It is a nice idea.”

The second instance was relatively an easy one. The Professor of Paediatrics was speaking on asthma in childhood complaining of air pollution in many South Asian countries that cause a worsening condition of the disease. She said, Nepal has a substantial amount of indoor air pollution because the people burn cakes of cow dung for fuel and asked if people used them in our country. She said, probably air pollution may not be worse because conservation of environment is one of the four components of GNH. She seemed speak of more understanding about GNH.

The third encounter was with a guest professor from some other university. He was talking about environmental pollution and its health hazards. His was a broad idea on global warming and the effects of rising sea level to island nations. The solution he discussed under social sciences was to prevent further environmental destruction because we cannot afford barely two degrees rise in temperature of the earth. The best example is how a rise of one degree over 37 degrees centigrade body temperature causes fever and feeling of illness describing the corollary ‘planetary fever’. However, to feed the growing population sustainable economic development must continue under strong political commitment and leadership.

Hearing those, I took another chance to talk about GNH. And he replied, “Yes, GNH is all about circular economy. You give others and others will give you back.” To my utter disappointment, GNH is being viewed subordinate to those classes of established current working dimensions making it even more needful for spread of the ideas and interpretations of GNH.

I feel, in the long run, the very concept of GNH will be the holy words that will save our earth. Planet earth is not only the environment, the oceans, mountains and the deserts. It is not only about America, China and Europe. Planet earth has the entire biodiversity as its custodians. It calls for harmony and co-existence amongst species with just, equitable and sustainable utilisation of natural resources to support our physical needs. Our genuine physical needs for food, energy and shelter needs to be lined by individual contentment, both spiritually and secularly.

Never in history have earthlings have come under the thought of mutual beneficence because we divide ourselves on nation states, ethnicity and religion. It will be a daunting task, but GNH attempts to offer humans a food for thought, break in a novel approach to thinking and give a few moments of thoughts to seek commonality and simplicity to survival. GNH doesn’t have a religion or a name, but if each individual thought about their own happiness and other’s alike, the world will survive the tests of all time.

One face of culture on map's other side

Bhutan as an independent nation is little known by the outside world. Sri Lanka as a Buddhist island is rarely known by the Bhutanese.

For the few Bhutanese who traveled  and for the few Sri Lankan who by chance came to know about Bhutan, an agreement was reached to allow our children to study medicine in three universities here in Lanka. It was back then, when Bhutan was beginning to face crunches of doctor shortage.

Back then, they sent one or two students here to study. And those few took awfully seven long years to come back and begin to serve as GDMOs in various corners of the Himalayan kingdom.

Bhutan hardly has any trade or economic links with Sri Lanka, except the diplomatic ties as SAARC-sisters though Bhutanese children are taught about many worldly countries in their school curriculum of World Geography. We were required to draw sheets of maps of those countries, including Sri Lanka and submit the assignment. Of course, cleverer students knew the capital of Sri Lanka, formerly known as Ceylon, was Colombo.

I came to know Sri Lanka was a Buddhist state at the 16^th SAARC Summit in Thimphu, when the president ended his keynote speech by saying, “may the triple gem bless you.” Only then did I know how oblivious I was about the rich repository of Theravada Buddhism in Sri Lanka, mostly well-preserved intact in its ancient forms.

Not much to the knowledge of many, there have been a number of Bhutanese who have traveled to Sri Lanka and studied Buddhism. The people here are far religious and devoted for every full-moon day of the lunar month, called as a poya, are a public and mercantile holiday. Each poya day is observed by making a visit, wearing white symbolizing purity, to temples, very much the same throughout the island, where they offer flowers to the statues of Lord Buddha. They do not offer money to the altar but do offer oil lamps very much the same as the oil lamps used by the Lhotshampa’s during the diwali festivals. It must have been cultural influence common to practices in South Asia.

This is only one part of conduct that shows veneration to the Buddhist philosophy in Sri Lanka. And we the Bhutanese on the other hand, are blessed with so many temples and monasteries near and far all across the country. When people here in Sri Lanka ask, “How many temples do you have in Bhutan,” I take pride in saying every mountaintop and every valley has a monastery and a stupa. This is very much a part of our culture that needs its value redeemed and significance upheld.

The temples here often broadcast the hymns and songs loud and wide through speakers much similar the broadcast from nearby mosques, most of them from recorded cassettes for monks can be rarely seen in towns. Known as bikhu, monks reside in temples faraway from town centres and study and learn very much like our gelongs. There is a distinct difference in the uniform they wear. I am not here to lay out the technical differences between these monks but it is always a heartening scene, often frequently seen, where people provide due respect and honour to them. For instance, if you are travelling in a public bus seated in the first two seats behind the driver, and if a monk comes in, you must vacate and offer the seat to the monks. Accordingly, even I and my friend offered the seats to the monks while we were returning after a community visit. Similarly, women never associate or sit beside monks. This may be a form of discrimination against women, some may argue, but for those who understand the Sri Lankan culture, it is a mere form of respect for the monks.

This is only a facet of Sri Lankan life, much appealing to the orthodox Bhutanese and the older generation. It is a common feature and people find solidarity in common grounds. The youth in Bhutan realize and feel more strong about our own culture, when you live in a place away from home – we are the few fair people among the much Indian-looking Sri Lankan skin, where people think we are rich foreigners (but I hope you know the reality). We hardly understand their language, I have a long way to go if I were to like their habit of associating every curry with coconut – either coconut oil, grated coconut, etc – but it is certainly a nation with dear values and strong cultures.

21 Days into February 2013

We are two months into 2013 and luckily the world did not come to an end in 2012.

That was the question I asked His Majesty when he granted an audience in 2010 to the students selected to study medicine.

We were fresh high school graduates, brimming with pride and self-accomplishment amongst the crème de la crème of the nation, standing atop within the top thirty students in the biology merit. There were more than forty of us, standing kabney and rachu, in the order of our merit ranking, to offer chhawang to His Majesty at the Lingkana Palace. We were then escorted into a lounge where His Majesty granted us the audience.

His Majesty spoke of his experience outside Bhutan, having ventured out to study, very much like us – the immediate challenges, the things outside and what goes through the minds of Bhutanese who live away from home. The talks centred on the need to work hard and gain skills but never to forget the values with which we have been brought up.

College, at the time when we were just selected to be sent out, was a sense of excitement and the energy to learn and find ones intellectual choices and experience the world outside. This segment of journey is overlapped by myriad of psychological changes and developments. His Majesty told us about those and many more, and at various points through college life, I get reminded of those points.

One, was the occurrence of love. I now believe that it is a phenomenon of self-discovery and self-fulfillment.

The other was, was the answer His Majesty gave when I asked if the world would end in 2012. HM fondly answered, if the world were to end in 2012, we needn't then make plans to educate people like yourselves and frame a national strategy for the nation. “I believe the world will not end.”

That was a silly question I now realize. However, it showed HM’s congenial ability to connect to the youth – children of our age, who knew only innocent things on earth. I console, that was okay to have been asked for we yet to see the world, with our eyes, learn and become an individual of capability. Then, we knew only of the facts, figures and statistics; some knew science and history and economy. Those are raw information and we hardly knew of the deductions to be drawn from those information.

Well, now that we are half-way through undergrad studies in medicine, and now that we realize we know little more than yesterday, we stand at a juncture where we are collecting as much information, skills and knowledge that the world has to provide… all these to be taken back home, and hopefully to sow the seeds of a culture of science and medicine.

The world did not end, and the mere information that we learn in colleges elsewhere on earth should find a way to benefiting humanity but firstly our people, back home who are eagerly waiting for us to return home, as capable doctors, with a lot of patience to spare for their mind.